Sinds een half jaar stijgt het aantal vragen aan Schulinck Omgevingsrecht over de minnelijke schikking als bestuurlijke herstelmaatregel. Deze vragen komen niet alleen van de bevoegde handhavingsactoren. Ook omgevingsambtenaren zoeken heil bij de minnelijke schikking. Bijvoorbeeld bij onvergunbare projecten, zoals aanpassingswerken aan niet hoofdzakelijk vergunde of vergund geachte zonevreemde constructies.
De minnelijke schikking biedt als decretale herstelmaatregel namelijk enkele voordelen. Is één daarvan ook een oplossing om onvergunbare werken rechtsgeldig uit te voeren? Of om via aanpassingswerken of herstel van de plaats in oorspronkelijke toestand als herstelmaatregel (terug) tot een vergunde, vergunbare of regulariseerbare toestand te komen?
Een goede afweging van de voor- en nadelen is alvast geen overbodige luxe.
Voordelen
Vooreerst is het uitvoeren van de minnelijke schikking nooit vergunnings- of meldingsplichtig (artikel 6.6.1 VCRO). Dat maakt een minnelijke schikking als vrijwillige herstelmaatregel ook buiten het handhavingskader aantrekkelijk wanneer de opgelegde maatregel onvergunbaar is in een omgevingsvergunningsprocedure.
Daarnaast kan ook een belanghebbende, zoals een toekomstige eigenaar, een minnelijke schikking aanvragen. Al is dat onder de voorwaarde dat alle titularissen van de zakelijke rechten op het goed zich ook verbinden (artikel 6.4.19 VCRO). Deze herstelmaatregel beperkt zich dus niet alleen tot de overtreder. De schuldvraag is bij het aangaan van de minnelijke schikking dan ook niet relevant.
Dit heeft als voordeel dat de stedenbouwkundige inspecteur en de burgemeester een dossier waarop een stedenbouwkundig misdrijf rust, kunnen beslechten samen met een vrijwillige overtreder of belanghebbende. Deze herstelmaatregel leidt dan ook tot :
- wederzijds bindende en definitieve afspraken, los van een gerechtelijke of bestuurlijke procedure
- een volwaardig alternatief voor bestuursdwang, de last onder dwangsom en de herstelvordering daar de rechtsgevolgen in principe gelijkluidend zijn
- enige rechtszekerheid die er niet is bij het opleggen van bestuurlijke maatregelen of het inleiden van een herstelvordering (Parl. St. Vl. Parl. 2013-14, nr. 2334/1, 54)
De uitvoering van de minnelijke schikking dooft overigens het recht op herstel of vergoeding van de schade, geleden door het algemeen belang, uit (artikel 6.4.21 VCRO).
Tot slot kan het college van burgemeester en schepenen na uitvoering van de minnelijke schikking een herstelattest verlenen en zijn stabiliteitswerken in de zin van artikel 4.1.1, 11° VCRO vergunbaar (artikel 6.6.1 VCRO).
Valkuilen
Toch moeten zowel de aanvragers als de handhavingsactoren zich bewust zijn van de mogelijke nadelen.
1. Herstelplicht
Zo is het aangaan van de minnelijke schikking weliswaar vrijwillig, de uitvoering ervan is verplicht. Een miskenning van de minnelijke schikking is vervolgens een grondslag voor bestuursdwang of een last onder dwangsom (artikel 6.4.22 VCRO). Een minnelijke schikking doet dan ook een hoofdelijke herstelplicht ten aanzien van het algemeen belang ontstaan. Hoewel een belanghebbende, zoals een nieuwe eigenaar, het stedenbouwkundig misdrijf dat aanleiding gaf tot de minnelijke schikking, niet heeft gepleegd (Parl.St. Vl. Parl. 2013-14, nr. 2334/1, 54-56).
2. Nietigheid
Het wederzijds akkoord kan daarnaast kenmerkend zijn, de op te nemen herstelmaatregelen zijn niet vrijblijvend. Het aangaan van een minnelijke schikking vereist het voldoen aan strikte voorwaarden (artikel 6.4.19 VCRO). Zoals het respecteren van de rangorde van herstelmaatregelen in artikel 6.3.1 VCRO. Ook de minnelijke schikking strikt immers tot vrijwaring van de goede ruimtelijke ordening (artikel 6.1.2 VCRO).
Bij miskenning van de voorwaarden in artikel 6.4.19 §1 VCRO, zoals het respecteren van de rangorde, heeft dit zelfs van rechtswege de nietigheid van de minnelijke schikking tot gevolg.
3. Strafvordering
Waar het recht op herstel geleden door het algemeen belang vervalt, geldt dit niet voor de strafvordering. Evenmin vervalt een private herstelvordering door een derde.
De minnelijke schikking laat de strafvordering ten aanzien van de overtreder dus onverlet. Daar de regelgever de verjaringstermijn voor wanbedrijven, zoals een stedenbouwkundig misdrijf, in 2024 optrok tot 10 jaar, hangt in theorie een mogelijke strafvordering als een zwaard van Damocles boven het hoofd van de overtreder (artikel 1 en 21 voorafgaande titel Wetboek van Strafvordering).
Al geldt deze vrees niet voor reeds verjaarde misdrijven of niet-prioritaire misdrijven (Gemeenschappelijke Omzendbrief COL 04/2019). De stedenbouwkundige inspecteur en de burgemeester zijn overigens ook niet meer in de mogelijkheid om een publieke herstelvordering in te leiden.
4. Bestaansrecht
Tot slot vervangt een minnelijke schikking geen omgevingsvergunning. Een minnelijke schikking maakt een onvergunde constructie dus niet vergund (Parl.St. Vl. Parl. 2013-14, nr. 2334/1, 54). Het gaat louter over een gedogen of bestaansrecht.
Vanaf de datum van afgifte van het proces-verbaal van vaststelling van uitvoering zijn in principe alleen stabiliteitswerken vergunbaar volgens artikel 6.6.1 §2 VCRO.
Al kan de minnelijke schikking mijns inziens wel tot gevolg hebben het onroerend goed (terug)keert naar een vergunde, vergunbare of regulariseerbare toestand. Dat zal zich niet voordoen bij een meerwaarde, maar kan toevallig wel het resultaat zijn van opgelegde aanpassingswerken of herstel van de plaats in oorspronkelijke toestand. De verplicht te volgen rangorde is bepalend. Het staat de overtreder of belanghebbende bovendien vrij om na de uitvoering ervan nog een (regularisatie)vergunning aan te vragen.
Vergunde of regulariseerbare toestand?
Hoewel vergunningverlening en handhaving in theorie naast en los van elkaar staan, is het niet de eerste keer dat beide elkaar in de praktijk tegenkomen.
Lees hierover meer in de opinie Misdrijven en vergunningen: It takes two to tango
Al vinden we van de besproken hypothese geen bevestiging in de rechtspraak. De toekomst en de praktijk zullen dit moeten uitwijzen.
Handhavingsactoren doen bij een minnelijke schikking dan niet aan vergunningverlening, het is niet ondenkbaar dat een omgevingsambtenaar zich richt tot de burgemeester of de stedenbouwkundige inspecteur.
Mits het respecteren van de rangorde en de voorwaarden, kan de uitvoering van de herstelmaatregelen bij zonevreemde constructies, mogelijks neerkomen op:
- het uitvoeren van, door de nieuwe eigenaar gewenste, onvergunbare stedenbouwkundige handelingen, bijvoorbeeld het (gedeeltelijk) afbreken van een onvergunde uitbreiding aan een zonevreemde constructie (RvVb 10 maart 2020, nr. A-1920-0645)
- het terugkeren naar een hoofdzakelijk vergunde of vergund geachte toestand, dan wel naar een vergunbare of regulariseerbare toestand
Wanneer de rangorde daarentegen uitwijst dat de meerwaarde volstaat om kennelijk verenigbaar te zijn met de goede ruimtelijke ordening, houdt de hypothese weliswaar geen stand.
Dit kan dus alleen in die dossiers waar aanpassingswerken of herstel van de plaats in oorspronkelijke toestand zich opdringen overeenkomstig de verplichte rangorde. Het zijn net die (aanpassings)werken die mogelijks niet vergunbaar zijn in een omgevingsvergunningsprocedure, maar wel onderdeel kunnen uitmaken van een minnelijke schikking ter vrijwaring van de goede ruimtelijke ordening (artikel 6.2.1 in samen lezing met artikel 6.4.19 VCRO). Vervolgens leidt het herstelattest na uitvoering niet altijd alleen tot vergunbare stabiliteitswerken. Wellicht komt het onroerend goed na uitvoering van de minnelijke schikking zelfs in aanmerking voor een vergunbaar (regularisatie)project.
Meer weten?
Vraag eenvoudig een proefabonnement op de databank Schulinck Omgevingsrecht aan. Krijg toegang tot een compleet pakket aan wetten en jurisprudentie op het gebied van Omgevingsrecht. Raadpleeg ook eenvoudig de juridische helpdesk. Binnen 2 werkdagen krijgt u een antwoord op uw vraag.