Op 3 juli 2023 publiceerde het Belgisch Staatsblad het Instrumentendecreet. Dit decreet bundelt en harmoniseert verschillende omgevingsinstrumenten met het oog op ruimtelijke realisaties. Enkele vernieuwingen, zoals herverkaveling en het recht van voorkeur, treden op 13 juli 2023 al in werking. Tijd dus voor een overzicht van de vernieuwingen en de momenten van inwerkingtreding.
1. Compenserende vergoedingen
Het Instrumentendecreet stemt 8 bestaande vergoedingen, zoals de planschadevergoeding, op elkaar af. Dit geldt zowel voor de administratieve procedure als voor de toekenning en de berekening van de vergoedingen. De concrete toepassingsvoorwaarden blijven wel verankerd in de geëigende regelgeving.
Het decreet herleidt de vergoedingen tot 2 soorten compenserende vergoedingen: de eigenaarsvergoeding en de gebruikersvergoeding. Artikel 18 Instrumentendecreet bepaalt daarvoor de samenloopregels. Zo sluit een eigenaarsvergoeding geen gebruikersvergoeding uit en omgekeerd. Al betaalt de overheid deze compenserende vergoedingen slechts eenmalig uit bij:
- kapitaalschade door gebruikersbeperkingen aan zakelijk gerechtigden: eigenaarsvergoeding
- inkomstenverlies door gebruikersbeperkingen aan gebruikers: gebruikersvergoeding
Onder de eigenaarsvergoeding valt onder meer de planschadevergoeding, waarvoor een administratieve procedure via de landcommissie zal gelden. De aanvragen en behandelingen van vergoedingen gebeuren dus niet meer via de rechtbank. De berekening voor de eigenaarsvergoeding gaat uit van het verschil tussen de:
- eigenaarswaarde van het deel waarop de gebruikersbeperking slaat vóór het moment van de gebruikersbeperking
- eigenaarswaarde van dit deel na het ingaan van de gebruiksbeperking
De burger kan de compenserende vergoedingen binnen een vervaltermijn van 2 jaar aanvragen.
2. Koopplicht
Daarnaast harmoniseert het Instrumentendecreet 7 koopplichten uit onder andere het artikel 42 Natuurdecreet, artikel 1.3.3.3.1 §1 Waterwetboek, artikel 2.4.10, 2.6.2 §4 lid 2 en 4.4.2 §2 VCRO en artikel 2.1.75 Landinrichtingsdecreet. In ruil voor een gelijkwaardige grond kan de Grondenbank een aanbod doen op een bepaald onroerend goed. Deze zal ook (via VLM) instaan voor het administratief beheer.
3. Billijke schadevergoeding
Een nieuw instrument ziet het licht bij een overheidsmaatregel dat leidt tot een bouwverbod. Het is de billijke schadevergoeding wanneer door een overheidsmaatregel een geldige omgevingsvergunning voor stedenbouwkundige handelingen of het verkavelen van gronden niet uitvoerbaar wordt. Dezelfde administratieve procedureregels als voor de compenserende vergoedingen gelden.
Een overheidsmaatregel is gericht op het tegengaan van nadelige gevolgen op het milieu. Het is een beschermingsmaatregel, inrichtings- of beheersmaatregel of erfdienstbaarheid tot openbaar nut. De Vlaamse Regering stelt vast welke overheidsmaatregelen hieronder vallen en bepaalt de omvang van de billijke schadevergoeding. De vergoeding is alvast steeds de uitkomst van de redelijke verhouding tussen de:
- oorzaak
- overheidsmaatregel en het gevolg
- schade door bouwverbod
4. Wijziging bestaande instrumenten
Met een wijziging van bestaande instrumenten regelt het Instrumentendecreet onder meer de afstemming tussen natuurinrichting en landinrichting. Zo kan bijvoorbeeld een herverkaveling bij een landinrichtingsproject of een natuurinrichtingsproject op dezelfde manier verlopen. Het gebruik van het recht van voorkeur kan ook voor alle projecten en niet alleen meer in openruimtebestemmingen.
Daarnaast optimaliseert het Instrumentendecreet de lasten bij omgevingsvergunningen:
- een financiële last kan alleen met een verordening en voor het ruimtelijk beleid
- voor een last in natura geldt de nabijheidsvereiste en een financiële waarborg
- de niet-uitvoering van de last krijgt een koppeling met het verval van de omgevingsvergunning
Vanaf 13 juli 2023 kan een herverkaveling uit kracht van wet met een ruimtelijk uitvoeringsplan ook stedenbouwkundige voorschriften en de eigendomssituatie- en gebruikssituatie aanpassen. Daarmee beoogt de herverkaveling een optimaler en evenwichtiger grondgebruik.
Tot slot zorgt het Instrumentendecreet voor een berekening op maat van de planbatenheffing. De nauwkeurige berekening van de vermoede meerwaarde gebeurt door de landcommissie. De meerwaarde volgt uit een bestemmingswijziging van bv. landbouwgebied naar woongebied.
5. Inwerkingtreding
De bepalingen van het Instrumentendecreet treden op verschillende datums in werking.
13 juli 2023
- erfdienstbaarheden
- recht van voorkeur
- herverkaveling uit kracht van wet met RUP: nieuwe regeling als het ontwerp grondruilplan en RUP niet al is opgestart op de datum van inwerkingtreding
1 januari 2024
- lasten bij een omgevingsvergunning
Datum afhankelijk van uitvoeringsbesluiten Vlaamse Regering
- billijke schadevergoeding
- natuur- en landinrichting
- planschadevergoeding en planbatenheffing: nieuwe regeling voor RUP’s voorlopig vastgesteld na inwerkingtreding
- koopplicht en andere compenserende vergoedingen: nieuwe regeling voor gebruiksbeperkingen ingevoerd na inwerkingtreding